HÜ – HÜMA – UMAY – HÜMAYUN

Mükerrem KEMERTAŞ Anısına

Hü, ne demek?

Uzun bir konu, ama biraz söz edelim.

Daha çok sufiler kullansa da “hu” kelimesinin Arapça karşılığı “o” , demektir.

“O” üçüncü tekil şahıs zamiri, bütün dinlerde “tanrıyı” anlatır. Kutsal kitaplar tanrıdan çoğu zaman “o” , diye söz eder.

Mezar taşlarında en çok yazılı olan “hüvel baki” (doğrusu hüve’l baki) sözü ise, “baki olan, kalıcı olan o’dur, Allah’ dır” anlamına gelir.  

Daha sonra, islami tarikatlar çoğaldıkça, tarikatların zikirlerinde bu kelimenin yani “hu”  kelimesinin önüne Arapça Allah anlamına gelen “hayy”   kelimesi eklendi.

Zikir “anma, hatırlama”  demektir.

Bu anmalardaki, ritüeller, eğilip doğrulmalar, sağa sola sallanmalar vs “eski Arap pagan inanışlarından”  kalmadır.

Bu eski pagan Arap ritüelleri aynen benimsendiğinde, bu ritüellere eşlik eden ses “hay hu” , ritmik bir tempo olmuştur. Aynen askeri bir yürüyüş temposunda, sol–sağ temposunda olduğu gibi.

Bütün dini ritüeller bir tempo ile yapılır. Müzik aletinin  girmesinin yasak  olduğu tarikatlarda tempo sadece “hay hu”  sesi ile  verilir. Hay kelimesi yüksek, hu kelimesi ise düşük tempoda söylenir.

Müzik aletine izin verilen tarikatlarda ise, bu iş bendir, kudüm, çöğür, bağlama vb aletlerle yapılır.

O halde “hay hu” ne anlama gelir?

İslami tarikatlarda dervişler dönerken, zikir ederken çıkardıkları  bu sesin anlamı 

“hay, yani Allah‘ tan gelen hu‘ ya, yani o’na gider “, yani Allah’ tan gelen yine

Allah’ a gider demektir.

O halde başka bir soru, günlük hayatımızda “haydan gelen huya gider”, sözü ne demektir?

Tercüme olarak aynı anlamı taşır, ama yanlış anlamda kullanırız. Sanki bedavadan, piyangodan bir para kazanırsın ve o parayı kumarda kaybedersin, olur sana haydan gelen huya gitme işi.

Oysa, anlamı tercümesi ile aynıdır aslında, ama zamanla anlam bozulması olmuştur ve “huya” kelimesinin yazılışında hata yapılar, hu’ ya, diye yazılmadığı için burada vurgulanan hu / Allah kelimesi hep atlanır.

Yani, aslında sana o piyangoyu isabet ettiren de Allah, yani Hay ve senden onu alan da Allah anlamında “o” , yani “Hu’ dur.”  

Gelelim Alevilerin Hay ve Hu, demesine.

Bazı Alevi ocaklarında bu söz aynen kullanılır hatta aşağıdaki Muhyi’ nin nefesine bakarsan, en çok “hay” kelimesi kullanılır.

Burada “hay” aynı anlama gelmek üzere gibi görünse de “hayder” , Türkçe ses uyumuna göre “haydar”, yani Türkçe karşılığı  “aslan’ dan”, yani  Halife Ali‘ nin sıfatından bozma ve kısaltma bir sestir.

Alevilik Anadolu kökenli ve kökleri ta ana tanrıça kültüne, ta pagan Anadolu inanışlarına dayanır. Hep yasak, hep saklıda kalmışlardır. Anadolu, Doğu Roma etkisi ile Ortodoks hıristiyan olunca ilk önce pagan inancında olanları asimile etti, yok etti, bunlar Alevi inanışta insanlardı, ama Alevi değillerdi.

Bu pagan inanışından olup da katliamlardan kaçanlar ta Dimetoka’ ya, ta Bosna’ ya, ta Marsilya’ ya kadar gittiler.

Anadolu islamize olunca, Alevi inancında olanlar, saklıda kalabilmek için, inanç sistemlerini Kuran ve halifeye  dayandırmak zorunda kalarak, Ali adını bir örtü gibi anar oldular ve Alevi adı oradan gelir gibi görünür oldu.

Ama Ali hep bir Alevi inancı ile özdeş hale geldi ve halen böyle görünüyor, oysa değil, bu konuyu sonra irdeleriz.

Ali ve Alevi özdeşliği, Alevi zikirlerinde “hay“ olarak çıkan sesin aslında Allah değil, hayder, aslan yani Ali olması ile açıklanır.

Alevi deyişlerinde, nefeslerinde en çok hay kelimesi geçer, aslan anlamında.

Yine geldik diğer sese, diğer kelimeye “hü”, ne demek?

Burada, yani “hü”, sesi, hü kelimesi de aslında Arapça “hu”, yani “o” anlamına gelir ve “hü” olarak bozulmuştur.

Ama buradaki, yani Alevi inancındaki “hü”, yine bir saklama ile basit anlamda bir kelime oyunu ile tıpkı “hayder – haydar’ da” olduğu gibi, başka bir kelimeden bozulmuştur. O da “hüma – huma” kelimesidir.

Hüma ya da huma veya eski Türklerde umay, hepsi “cennet kuşu”, demektir. İrani halklarda bunun karşılığı “simurg kuşudur.”

Güzel bir Erzurum Türküsü vardır.

Mükerrem KEMERTAŞ söyler en içten ve dinleyen deli olur.

Ağlar ki kirpikleri ıslanır dinleyenin.

31 Mart 2018, Cumartesi günü kaybettik bu değerli Ustayı, ruhu şad olsun.

Huma kuşu yükseklerden seslenir

Yar koynunda bir çift suna beslenir
Sen ağlama kirpiklerin ıslanır
Ben ağlım ki belki deli gönül uslanır

Buradaki hüma kuşu aslında Allah’ı temsil eder. Yükseklerdedir, kimse göremez onu.

Gölgesi bir kişinin üzerinden geçse, onun talihi yaver gider, devletin, mülkün başı olur.

O nedenle bizim kültürümüzde “başına devlet kuşu kondu” deyişi  vardır.

Bu deyişin aslını, başına hüma kuşu – umay kuşu  kondu, olarak anlamak gerekir.

Buradaki hüma kuşu ise, Allah’ı çağırır, zira krallara, sultanlara sunulan iktidarlar, mülkler ve güç hep Allah tarafından ve onu temsilen, krallara, sultanlara verilir.

Bugün bu sözün anlamı pek bilinmez, ama Topkapı Sarayı’nın üç kapısından ilk kapısı olan ve halkın serbest şekilde girdiği “Bab-ı Hümayun“ kapısının anlamı da buradan gelir.

Bab–ı Hümayun, Allah‘ ın açtığı kapı demektir.

Yine geldik “hü”, ne demektir?

Aleviler bu kelimeyi tekke, ocak, cem dışına çıkararak, günlük hayatın içine soktular.

Ancak, her iki  kelime “hay–hayder- haydar ve hu–hüma–huma–umay”, her ne kadar Allah adını çağırsa da ve Alevilerde de bu anlamda kullanılsa da, en önemli mesele, Alevilerde “Allah’ ın”  karşılığı “hak’ tır”  ve “hak” ise, bu erkanda, bu yolda “gerçek” anlamına gelir.

Alevilerin tekkeden çıkarıp, günlük hayatın içine soktukları “gerçeğe hü” deyişinin anlamı ise Allah yani, Hak için Allah, yani “hak için hak”, yani “gerçek için gerçek“"anlamına gelir.

***//***

Bir nefeslik beden olun.

Son nefesinizle kendi yelkeninizi şişirin ve açılın ummanlara.

Son nefesinizle sönmekte olan bir közü harlayın. Bilin ki;

közü harlayan nefes, alaf olur öze indiğinde

Hayat, hep ve sadece bir nefeste saklıdır.

Aşk-ı niyaz ile

ZAHİT BİZİ TAN EYLEME

Zahit bizi tan eyleme hay hay
Hak ismin okur dilimiz hey canım
Hey canım hak ismin okur dilimiz
Eyvallah hey hey dost

Sakın efsane söyleme hay hay
Hazrete varır yolumuz hey canım
Hey canım hazrete varır yolumuz
Eyvallah hey hey dost
---
Sayılmayız parmak ile hay hay
Tükenmeyiz kırmak ile hey canım
Hey canım tükenmeyiz kırmak ile
Eyvallah hey hey dost

Taşramızdan sormak ile hay hay
Kimse bilmez ahvalimiz hey canım
Hey canım kimse bilmez ahvalimiz
Eyvallah hey hey dost
---
Erenlerin çoktur yolu hay hay
Cümlesine dedik beli hey canım
Hey canım cümlesine dedik beli
Eyvallah hey hey dost

Gören bizi sanır deli hay hay
Usludan yeğdir delimiz hey canım
Hey canım usludan yeğdir delimiz
Eyvallah hey hey dost

Muhyi