HALKİ – HELKE

HALKİ – HELKE

Eskiden evlerde şebeke suyu akmazdı, mahalle çeşmeleri vardı. Herkes içme suyunu, kullanma suyunu, çoluk çocuktan gizli banyo – gusül abdest suyunu bu mahalle çeşmelerinden alırdı.

Çeşme başlarında çok bekledim oğlan çocuğu olarak.

***//***

Yazları Çorum Kerbela gibi  olurdu. İçmeye bir damla su bulamazdık. Sanki biz büyükmüşüz gibi, elimize kovaları alır, Çorum’ un sokaklarını arşınlar, hangi sokak çeşmesi açıksa, oradan kovaları doldurur, el ele tutuşur, bütün sokağı boyan boya kapatarak, yurda, susuz kalan kardeşlerimize kovayla su taşırdık.

***//***

Çeşme başlarına gelinler, gelinlik kızlar bir de oğlan anneleri  gelirdi.

***//***

Ünlü bir Çorum Halayı vardır, adı İğdeli Gelin, arada sözlü olan kısmında

Kız pınar başında testi doldurur

Testinin kulpuna şahin kondurur
Kız senin bakışın beni öldürür
Derdimin dermanı iğdeli gelin
İğdesin aldırmış sevdalı gelin

söylenir.

***//***

Çeşmelerden  başka, gürül gürül akan pınarlar da olurdu, içmeye  su  o pınarlardan doldurulurdu.

Su doldurmaya herkes  ellerinde  bakır kovalarla  giderdi.

Arada sıra  su kavgası  çıktığında, kadınlar, kızlar, o koca ve ağır  bakır  kovaları  hiç tereddütsüz  birbirlerinin kafalarına çalardı.

***//***

Bakır  kova aslında  uygun olmayan bir  sözcüktür,  “ helke ya da kimi yerlerde 

“helki “ denir.

***//***

Kızlar gelin olurken, çeyizde olmazsa olmaz şeylerden birisi, “ bir çift bakır  helke – helki “ olurdu.

Bu hem su taşımak, hem  de geline, daralıp satarsa bir  sermaye, Türkçe tam karşılığı “kalın" olurdu. 

Şimdilerde, sembolik de olsa, bir çift  bakır helke çeyizlerde  yine yerini alıyor.

Ama, ne sokak çeşmesi kaldı  memlekette ne de helke ile su taşıyan.

Ne de 

Helkeler  kolunda suya gidiyor

Senin derdin beni verem ediyor

diye türkü çığıran.

***//***

Ama, “helkeye – helkiye” isim olan “halki”, yani Heybeli hala yerinde.

Rumlar Heybeli’ye Halki derler, tam karşılığı “bakır” demektir.
Anadolu  Rumlarından geçmiş dilimize.
Bazı yerlerde helke yerine, bakır da denir, “kızım git, bakırları al, çeşmeden buz gibi bir su doldur, getir” denirdi.

Mustafali  - Mustafa Ali , veya  diğer  adı ile  “Çöz de al” diye  Özay  GÖNLÜM’ün dilimize  doladığı  güzel  Denizli  türküsünde helke kelimesi  tam Türkçe  karşılığı  olan “bakır”  şeklinde  geçer.

(…)

Karabaş goyununu güde güde getirdim

Getirdim de kabadarcın altına yatırdım
A gız sağdı be bakırı getirdim
Mustafali çözde al

(…)

kabardıc : kaba ardıç

a gız : ak kız
mustafali : Mustafa Ali

***//***

Adalar, volkanik oluşumdur.

Büyükada’da demir, Heybeli’de bakır madenleri işletilmiştir yıllarca.

Helke’ ye – Halki’ye  gideceğiz.

Helke  türküleri de söylerim.
İğdeli Gelin’i de.

Muhabbetin daim olsun,

Recep babayiğit